استارتاپ جدید جف بزوس
هراس از پیری و مرگ از دوران باستان با ما بوده و ردپای آن در ادبیات، مذهب و سینما به خوبی مشهود است. میل به جاودانگی هم بازتاب همین هراس است و باعث شده اجداد ما از دوران باستان به دنبال راهی برای غلبه بر اهریمن مرگ باشند و برای آن افسانه‌ها ببافند. مثلا در اساطیر ایرانی کیکاووس در قله‌ی کوه البرز دژی با هفت کاخ طلایی و فلزی ساخت که پیری و مرگ را دور می‌کرد؛ چنانکه اگر پیرمرد یا پیرزنی به آن وارد می‌شد به هیبت نوجوان درمی‌آمد. کاخ میترا و کنگ دژ هم که با یاری فره ایزدی به هفت اورنگ گره خورده‌اند، ساکنان خود را از اهریمن مرگ و پیری دور نگاه می‌دارند.
در آن سوی زمین هم انسان رویای فرار از چنگال مرگ را به افسانه‌های جاودانگی بدل کرده که مشهورترین نمونه‌ی آن اساطیر نورس و یونان از جمله کوزه آب حیاتی هستند که زئوس به انسان‌ها می‌دهد. شاید در دوران باستان خدایان تنها در باور و خیال به آب حیات دسترسی داشتند اما این روزها جف بزوس و یک میلیاردر روسی به نام «یوری میلنر» اسطوره‌های دنیای علم را در «آلتوس لبز» گرد هم آورده‌اند تا چشمه‌ی آب حیات واقعی را پیدا کنند.
تأسیس آلتوس لبز با ائتلاف میلیاردهای آمریکایی و روسی
جف بزوس که دومین ثروتمند دنیا و مالک آمازون است، نیازی به معرفی ندارد اما طرف دیگر ماجرا یعنی میلنر شخصیتی دارد که بیشتر شبیه هیرو (یا شاید آنتاگونیست) فیلم‌های هالیوودی است. میلنر که تباری روسی دارد، دکترای فیزیک دارد و از دوستان نزدیک «آندره ساخاروف»، فیزیکدان هسته‌ای شوروی و برنده‌ی جایزه‌ی نوبل است. میلنر داراییش را از راه سرمایه‌گذاری در غول‌های فناوری دنیا از جمله فیسبوک، توییتر، علی‌بابا و اسپاتیفای به هم زده اما بیشتر به خاطر اهدای جایزه‌ی ۳ میلیون دلاری «بریکترو» به دانشمندان برجسته و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های عجیب مثل ساخت سفینه‌های فضایی بادبانی، سفر به منظومه‌ی آلفا قنطورس، یافتن موجودات فضایی و در جدیدترین مورد مقابله با پیری و مرگ شهرت دارد.
یوری میلنر، سرمایه‌گذار آلتوس لبز
یوری میلنر پارسال گروه بزرگی از دانشمندان برجسته و برندگان جایزه نوبل را برای کنفرانسی دو روزه به عمارت سلطنتی خود دعوت کرد تا درباره روش‌های نوین مقابله با پیری و جوان‌سازی افراد گپ بزنند. این کنفرانس به تأسیس کمپانی جدیدی به نام «آلتوس لبز» (Altos Labs) منتهی شده که هدفش توسعه‌ی فناوری بازنویسی بیولوژیکی بدن برای جوان‌سازی سلول‌ها است؛ برنامه‌هایی که به باور برخی دانشمندان به بازسازی تمام بدن و مقابله با پیری منجر می‌شود.
آلتوس لبز از فناوری دیگری نیز برای اندازه‌گیری سن نسبی سلول یا فرد استفاده می‌کند. تکنیک ساعت زیستی که یکی از مدیران شرکت به نام «استیو هوروات» پیشگام آن است، اندازه‌گیری نشانگرهای اپی‌ژنیک روی ژن‌ها را ممکن می‌کند که با بالا رفتن سن مختل می‌شود. با استفاده از این نشانگر می‌توان تأثیر داروها یا روش‌های درمانی توسعه داده شده برای مقابله با پیری را اندازه‌گیری کرد. در نتیجه آلتوس لبز هم در زمینه‌ی فناوری جوان‌سازی و هم روش اندازه گیری آن پیشگام خواهد بود.
استخدام زبده‌ترین دانشمندان برای شکست مرگ
شرکت متعلق به جف بزوس تا کنون ۳ میلیارد دلار سرمایه جذب کرده و چندین مؤسسه را در نقاط مختلف جهان از جمله سن دیگو و خلیج سانفرانسیسکو در آمریکا، بریتانیا و ژاپن راه‌اندازی خواهد کرد. آلتوس لبز همین حالا تعدادی از برجسته‌ترین محققان جهان و برندگان جایزه نوبل را با دستمزدهای چشمگیر استخدام کرده و به آنها وعده داده تمام امکانات لازم برای تحقیقات در زمینه‌ی بازسازی سلول‌ها در اختیارشان قرار خواهد گرفت.
در هیات مدیره‌ی این شرکت اسامی افرادی چون «فرانسیس آرنولد» و«جنیفر داودنا»، برندگان نوبل شیمی ۲۰۱۸ و ۲۰۲۰ و «دیوید بالتیمور»، برنده‌ی نوبل پزشکی ۱۹۷۵ حضور دارند. داودنا به واسطه‌ی توسعه‌ی روش ویرایش ژنوم از طریق کریسپر جایزه نوبل را دریافت کرده که ابزاری اساسی در مسیر مقابله با بیماری‌ها و پیری خواهد بود.
مشاور اصلی این پروژه «شنایا یاماناکا» است که در سال ۲۰۱۲ نوبل فیزیولوژی را به خاطر کشف امکان تبدیل سلول‌های بالغ به سلول‌های بنیادی دریافت کرد. این دستاورد درک انسان را از نحوه‌ی توسعه و تخصصی‌سازی سلول‌ها، متحول کرده و روش رشد مجدد سلول‌ها در مغز، قلب یا دیگر اندام‌های آسیب‌دیده را ممکن می‌کند.
شنایا یاماناکا، مشاور پروژه
در تیم مدیران این شرکت هم نام‌های برجسته‌ای به چشم می‌خورد که دستاوردهای خیره کننده‌ای داشته‌اند. «ریک کلاوسنر»، مدیر سابق مؤسسه‌ی ملی سرطان آمریکا، «استیو هوروات» مبدع نشانگر زیستی مولکولی ساعت پیری، «پیتر والتر» کاشف مولکولی که حافظه را بازیابی می‌کند و «خوان کارلوس بلمونت» که توانسته نشانه‌های پیری را در موش‌ها معکوس کند، جزو کادر مدیریتی بخش تحقیقات بیولوژیکی آلتوس لبز هستند.
این شرکت با وعده‌ی حقوق دستکم یک میلیون دلاری در سال، پاداش‌های هنگفت و آزادی عمل کامل برای تحقیق روی پروژه‌ها محققان زبده را از سراسر دنیا به سوی خود می‌کشاند. برای مثال «مانوئل سرانو»، از محققان برجسته‌ی این حوزه تأیید کرده که آلتوس به وی پیشنهاد دستمزد ۱۰ برابری را داده است. وی که پیشنهاد را پذیرفته در این باره می‌گوید:
«فلسفه‌ی آلتوس لبز انجام تحقیقاتی است که ریشه در کنجکاوی دارند. این شرکت خصوصی به ما آزادی عمل در تحقیق و پژوهش را می‌دهد. خود اینکار من را جوان می‌کند!»
یکی دیگر از متخصصان شکار شده توسط آلتوس لبز «پیتر والتر» است. او در آزمایشگاهش در دانشگاه کالیفرنیا مولکولی را کشف کرده که با ترمیم آسیب‌های وارد شده به مغز قدرت حافظه را بازیابی و تقویت می کند. «ولف ریک» هم دانشمند برجسته‌ی دیگری است که قبلا مدیریت انستیتوی بابراهام را بر عهده داشت اما مثل والتر از کار قبلی‌اش استعفا داده تا به آلتوس لبز بپیوندد.
آلتوس لبز به خوبی می‌داند که دستیابی به بلندپروازی‌ها در زمینه‌ای که تا کنون سابقه نداشته بدون استفاده از فناوری‌های مدرن امکان پذیر نیست. از این رو جف بزوس و یوری میلنر سراغ متخصصی رفته‌اند که پیش از این مهارت‌هایش را در زمینه‌ی هوش مصنوعی به رخ کشیده است. این متخصص کسی نیز جز «توره گیپل» معروف که قبلا در «دیپ مایند» گوگل الگوریتم‌های هوش مصنوعی را توسعه می‌داد و حالا با دستمزدی هنگفت استخدام شده تا مدیریت بخش هوش مصنوعی و یادگیری ماشین آلتوس لبز را بر عهده داشته باشد.
یک سرمایه‌گذاری پر پول
برخی متخصصان بر این باورند که توسعه‌ی تکنیک‌های ضد پیری فرایندی است که سازمان‌های دولتی قادر به اجرای سریع آن نخواهند بود. این سازمان‌ها نه تنها درگیر قوانین دست و پا گیر هستند بلکه باید سرمایه‌ی محدود خود را صرف رفع مشکلات کنونی و توسعه‌ی روش‌های درمانی برای بیماری‌های فراگیرتر کنند و مقابله با پیری برای آنها بیش از حد بلندپروازانه است. همین محدودیت‌ها باعث شده که این زمینه برای استارتاپ‌ها بسیار جذاب‌تر باشد و در صورت موفقیت ثروت قابل توجهی را از آن آنها خواهد کرد.
میلیاردرهایی که روی آلتوس لبز سرمایه‌گذاری کرده‌اند تنها شیفته‌ی علم نیستند. هدف نهایی آنها استفاده از محصولات برای مقابله با پیری و مرگ و کسب سود از این طریق است. پول‌سازی به این روش هم مستلزم تبدیل علم به دارو است که در برنامه‌های آلتوس لبز بر عهده‌ی آکادمی ملی پزشکی آمریکا گذاشته شده است.
فعالیت‌های تجاری مؤسسه بیشتر توسط ریک کلاوسنر پیش می‌رود که پس از جدا شدن از موسسه ملی سرطان آمریکا روی کارآفرینی تمرکز کرده. او قبلا در تأسیس شرکت‌های برجسته‌ای مثل Juno Therapeutics و Grail نقش داشته و به خاطر مهارت در سازمان‌دهی سرمایه‌های کلان و سودآور در زمینه‌ی فناوری‌های زیستی شهرت دارد.
مانوئل سرانو می‌گوید هر روش درمانی برای جلوگیری از دچار شدن به بیماری‌ها و اختلالات پیری میلیاردها دلار ارزش دارد اما هدف آلتوس لب کسب درآمدهای هنگفت نیست بلکه در پی اکسیر جوان‌سازی هستند. او می‌گوید قطعا آلتوس لب شرکت پرسودی خواهد شد اما این اتفاق به سرعت رخ نخواهد داد.
استارتاپ‌های رقیب آلتوس لبز
آلتوس لبز تنها استارتاپ فعال در زمینه مقابله با پیری و جوان‌سازی سلول‌ها نیست و تا کنون صدها میلیون دلار دیگر در این زمینه سرمایه‌گذاری شده است. تعدادی از سرشناس‌ترین چهره‌ها‌ی دنیای فناوری از جمله «لری پیچ»، هم‌مؤسس گوگل، «لری الیسون»، هم‌مؤسس اوراکل و «پیتر تیل»، هم‌مؤسس پی‌پل و پالانتیر نیز وارد این بازی شده‌اند.
بزرگترین رقیب آلتوس لبز استارتاپ «کالچیو» است که توسط لری پیج و سرگی برین در آلفابت (مادر گوگل) راه‌اندازی شده و با کمک فناوری‌های پیشرفته و هوش مصنوعی در پی شناسایی مارکرهای پیری و بیمارهای مربوط به آن مثل آلزایمر است تا با جلوگیری از این روند یا معکوس‌سازی آن فرآیند جوان‌سازی را صورت دهد.
از دیگر استارتاپ‌های فعال در این زمینه باید به «لایف بیوساینس» (Life Biosciences)، «ترن بیوتکنولوجیس» (Turn Biotechnologies)، «ایج اکس تراپیوتکس» (AgeX Therapeutics) و «شیفت بیوساینس» (Shift Bioscience) اشاره کرد که در زمینه‌ی توقف روند پیری و معکوس کردن آن گام‌هایی برداشته‌اند.
آیا برای تحقق رویای بزوس خیلی زود است؟
با وجود تمام بلندپروازی‌های بزوس و میلنر برخی محققان در مورد اجرایی شدن تکنیک بازبرنامه‌نویسی با سرمایه‌گذاری ۳ میلیارد دلاری ابراز تردید کرده‌اند. یکی از آنها «الخاندرو اوکامپو»، استاد دانشگاه لوزان سوییس و محقق پیشین آزمایشگاه سالک است:
«این طرح یک ایده‌ی قوی است اما سروصدای زیادی به پا کرده در حالی که خطرناک است و با درمان انسان فاصله‌ی بسیار زیادی دارد.»
یکی از چالش‌ها این است که بازبرنامه‌نویسی تنها سلول‌ها را جوان نمی‌کند بلکه ماهیت آنها را هم تغییر می‌دهد. برای مثال، سلول پوستی را به بنیادی تبدیل می‌کند و همین مسئله آن را برای آزمایش روی انسان بیش از حد خطرناک کرده است.
مورد دیگری که اکامپو را نگران کرده تعداد زیاد شرکت‌ها و سرمایه‌ای است که به پروژه‌ها تزریق می‌شود تا سریع وارد فاز تحقیقاتی شوند:
«به نظرم این روند با سرعت بسیار زیادی پیش می‌رود. فکر کنم پنج تا هشت شرکت فعال در این زمینه داریم اما به نظرم برای داشتن این همه شرکت خیلی زود است. تا حالا چند مقاله در مورد برنامه‌نویسی مجدد سلول‌های بدن کار شده؟ شاید تعداد آنها به اندازه‌ی شرکت‌ها باشد.»
سرانو در سال ۲۰۱۳ جزو نخستین کسانی بود که با استفاده از روش یاماناکا جوان سازی را روی موش‌ها آزمایش کرد. فرآیند ابتدا موفق بود اما تمام سلول‌ها پس از بازگشت به حالت بنیادی دچار سرطان شدند. با این حال ثابت شد که می‌توان زمان را در موجودی زنده به عقب برگرداند.
سوال‌های اصلی این است که چگونه می توان برنامه‌نویسی را طوری انجام داد تا به حیوان‌ها آسیب نرساند یا آنها را نکشد؛ یا اینکه آیا می‌توان این روش را با استفاده از داروهای عادی و بدون مهندسی ژنتیک انجام داد یا خیر. سرانو در این باره می‌گوید:
«از نظر من روش یاماناکا برای استفاده‌ی بالینی چندان واقع گرایانه نیست. این تکنیک شامل ویرایش ژن و بعضا سرطان‌زا است. از این رو عبور آن از فیلتر سازمان‌های تنظیم مقررات بسیار سخت است.»
با تمام این تفاسیر آزمایش تکنیک بازبرنامه‌نویسی روی سلول‌های جداگانه تأثیری بی چون چرا و غیر قابل انکار داشته است. خود اوکامپو هم تصدیق می‌کند که با این روش می‌توان یک سلول را از پیرمردی ۸۰ ساله گرفت و طوری برنامه ریزی کرد که ۴۰ سال جوان شود. هیچ تکنیک دیگری چنین قابلیت شگفت انگیزی ندارد.
علاوه بر این بازبرنامه‌نویسی فرآیندی کاملا ساختگی نیست و همان روندی است که هنگام تبدیل تخمک به جنین و ۹ ماه بعد تولد نوزاد به‌صورت طبیعی رخ می‌دهد. در این روند تقریبا DNA والدین جداسازی، اصلاح و نوسازی می‌شود. اوکامپو با اشاره به تولد میلیاردها نوزاد انسان و حیوان در طول تاریخ می‌گوید که بازبرنامه‌نویسی یکی از پرتکرارترین فرآیندهای تجربی است که جهان به خود دیده است.
در نهایت بزوس پیروز می‌شود یا مرگ؟
هرچند بسیاری امیدوارند آلتوس لبز و استارتاپ‌های مشابه موفق شوند بر قانون دوم ترمودیناک غلبه کرده و آنتروپی را معکوس کنند اما در سمت دیگر عده‌ای با این تلاش ها مخالف هستند. مخالفان هم به دو دسته تقسیم می‌شوند. گروه اول صرفا آنها را خلاف قوانین الهی می‌دانند اما گروه دوم معتقدند با غلبه مرگ زندگی بی‌معنی خواهد شد. از نظر آنها جاودانگی لذت‌ها و خوشی‌ها را بی‌معنی خواهد کرد و زندگی بشر به اندوهی مداوم بدل می‌شود که در آن شاهد از دست رفتن عزیزانش یکی پس از دیگری خواهد بود.
آلتوس لبز اما فارغ از این دغدغه‌ها نقطه‌ی اتصال پول و دانش است. از یک طرف میلیاردهای روس و آمریکایی را داریم که به میان‌سالی رسیده و آرزوی جوان ماندن دارند و از سوی دیگر زبده‌ترین دانشمندان جهان که با وعده‌ی حقوق کلان و فرصت پژوهش از سراسر دنیا گرد آمده‌اند. باید دید در نهایت بزوس و میلنر اکسیر حیات را کشف می‌کنند یا فرشته‌ی مرگ بر آنها پیروز خواهد شد.
پیشنهاد می کنیم مقاله هدست واقعیت افزوده گوگل برای عرضه در سال ۲۰۲۴ را هم بخوانید.
